Joannes Vrijthoff (1722 – 1793)

Door Annemieke Klijn

Joannes Bernardus Vrijthoff was na Adrien Pelerin de tweede hoogleraar geneeskunde in Maastricht aan de iIllustre school, een instelling voor hoger onderwijs, die vakkennis en algemene ontwikkeling moest verspreiden. Vrijthoff was de zoon van een Maastrichtse lakenkoopman en groeide op in een gereformeerd milieu. In 1743 ging hij in Leiden geneeskunde studeren om daar, vier jaar later, in 1747 tot medicinae doctor te promoveren op een proefschrift over dysenteria. Vrijthoff wees op het belang van ventilatie en verse lucht in de strijd tegen dysenterie. Zijn promotieonderzoek was misschien niet origineel, maar wel relevant in de militaire geneeskunde. Dysenterie was een veel voorkomende, gevaarlijke ‘legerziekte’.

Vrijthoff omhelsde de humoraalpathologie. Volgens deze leer bestond het menselijk lichaam uit vier humores of lichaamssappen: bloed, gele gal, zwarte gal en slijm. Verstoring van het natuurlijk evenwicht tussen de lichaamssappen leidde vanuit deze visie tot ziekte. De remedie moest daarom worden gezocht in het herstel van het evenwicht door bijvoorbeeld een dieet in combinatie met aderlaten, purgeren, verkoelende middelen en medicatie, vaak een ingewikkelde mix van exotische ingrediënten.

In 1749 werd Vrijthoff tot ‘tweede’ doctor in het militair hospitaal, gehuisvest in het eerste Minderbroedersklooster, benoemd. Hij stond voor de medische zorg aan de soldaten en officieren uit het Staatse leger en gaf ook onderwijs aan zowel chirurgijns als vroedvrouwen. Vrijthoff vervulde diverse publieke ambten. Zo zat hij meerdere malen in de Brabantse Raad en was hij dikwijls ouderling van de gereformeerde gemeente en regent van het gereformeerde weeshuis. Verder was hij lid van La Constance, een vrijmetselaarsloge, die haar leden vooral onder de adel en de hoge militairen rekruteerde.

In 1762 volgde Vrijthoff Pelerin op als hoofd van het militair hospitaal, en na Pelerins dood, in 1771, werd hij door de Raad van State benoemd tot professor anatomiae et chirurgiae aan de Maastrichtse illustre school. De laatste jaren moeten voor Vrijthoff zwaar zijn geweest. In februari 1793 was Maastricht (weer) het strijdtoneel van oorlogsgeweld, toen Franse troepen Maastricht belegerden. De illustre school werd verwoest. Vrijthoff overleed, 70 jaar oud, op 15 april 1793. Zijn uitvaartdienst had plaats in de protestantse Sint-Janskerk. Twaalf jaar later maakten zijn nazaten zijn buitengewoon rijke boekencollectie met meer dan 900 boeken te gelde.

Een portret van Vrijthoff is nergens meer te vinden. Alleen zijn boeken zijn er nog, bijvoorbeeld die van Ambroise Paré (1510-1590), hoogleraar chirurgie in Hotel Dieu in Parijs, de grondlegger van de militaire chirurgie, en die van Pierre Dionis, (1643-1718), een befaamd hofchirurg in Parijs en lijfarts van Lodewijk XIV.

Verder lezen: Klijn, A., ‘De culturele horizon van Johannes Vrijthoff (1722-1793), medicinae doctor in Maastricht’, in: Studies over de sociaal-economische geschiedenis van Limburg. Jaarboek van het Sociaal Historisch Centrum voor Limburg, (2013), 3-30.